Renée Merkestijn

Zelfbeschikking ofwel individuele soevereiniteit verwijst naar natuurlijke recht van een persoon om lichamelijke integriteit te hebben en de exclusieve controleur te zijn van en de volledige zeggenschap te hebben over het eigen lichaam en leven. Dit is een van de belangrijkste mensenrechten. Dit betekent dat niemand,  ook geen autoriteiten zoals overheden en artsen,  mag bepalen hoe jij met je lichaam en je leven omgaat.

Daar gaat het wringen. Autoriteiten proberen vaak te bepalen of je bijvoorbeeld wel of niet een abortus, vaccinatie of medicijnen moet nemen, wel of geen vlees eet, wel of niet een kind mag krijgen, wel of niet je eigen leven mag beëindigen, wel of niet drinkt of rookt. Autoriteiten willen graag het zelfbeschikkingsrecht overnemen van mensen.

Een autoriteit mag advies geven, maar niet het zelfbeschikkingsrecht van mensen inperken. Dat doen ze regelmatig wel. Soms direct door de wet te veranderen, soms indirect door bepaalde keuzes af te dwingen en andere keuzes onmogelijk te maken, of door keuzes in één richting te sturen.

Het gaat er niet om of je het al of niet met bijvoorbeeld de abortuswet eens bent. Het gaat erom dat de overheid hiermee per definitie het zelfbeschikkingsrecht wegneemt, of de overheid nu voor of tegen abortus is. Het is niet aan de overheid om dit voor mensen te bepalen.

Nu zijn alle autoriteiten ook gewoon mensen die zich bedreigd kunnen voelen door het zelfbeschikkingsrecht van andere mensen. Het principe wordt vaak vertaald als: als iedereen doet waar hij zin in heeft, wordt het een zooitje. Veel mensen willen dat bepaalde zaken voor andere mensen verboden worden (maar krom genoeg niet altijd voor henzelf). Daarmee tast je het zelfbeschikkingsrecht van anderen aan. Mensen tasten vaak het eigen zelfbeschikkingsrecht aan, door te doen wat autoriteiten en andere mensen vinden dat moet, soms uit zichzelf, soms onder druk.

Maar wordt het wel een zooitje als je jouw keuzes maakt op deze terreinen? Soms. Mensen leren nu eenmaal door hun ervaringen, ze leren van consequenties van hun keuzes. Dat geldt voor kinderen, maar nog steeds voor volwassenen. Wat je ook kiest of doet, je zult er óf blij mee zijn of er spijt van krijgen. Dat is het lastige punt van zelfbeschikkingsrecht, je bent helemaal zelf verantwoordelijk voor de gevolgen. Autoriteiten en andere mensen kunnen mensen adviseren wat ze willen, maar mensen maken nu eenmaal op zijn tijd keuzes die ze beter niet hadden kunnen doen.

Zal verbieden van zelfbeschikking, van bepaalde keuzes, het probleem dan oplossen? Nee, weten we inmiddels. Dwang of sturing zal zelfs averechts kunnen werken. Dan ontstaat er een soort  ‘zwarte markt’, die de consequenties van de keuzes alleen maar zwaarder maken. Denk aan illegale abortussen of het maken van drugs op zwarte markt.

Autoriteiten, wij allemaal eigenlijk, zouden er beter aan doen slechts  adviezen te verstrekken, in plaats van te proberen het zelfbeschikkingsrecht aan te tasten. En we dienen ons er ook van bewust te zijn, dat heel veel adviezen slechts meningen zijn, die je dus altijd zelf goed moet onderzoeken, ook al komen ze van autoriteiten. Want uiteindelijk is het jouw recht tot zelfbeschikking, van niemand anders.