Renée Merkestijn

Veel mensen zitten nog vast in wat ze in de transactionele analyse de egoposities Kritische Ouder en Aangepast Kind noemen. De Kritische Ouder bepaalt de maatschappelijke norm en omschrijft het gewenste gedrag en het Aangepaste Kind doet dat en heeft de verwachting dat iedereen dat precies zo doet. Ze raken allebei van streek als het anders loopt dan ze hadden bedacht, als de ene of de andere partij zich niet meer keurig aan de afgesproken rolpatronen houdt.

Die twee vormen samen een gegeneraliseerd model van de werkelijkheid en van maatschappelijk passend gedrag. Dit wordt je automatische piloot, je denkt en handelt volgens de vaste patronen. Dit heeft het ogenschijnlijke voordeel dat als iedereen doet zoals het hoort, er nooit problemen zullen zijn. Het geeft een vals gevoel van veiligheid en zekerheid.

Deze twee rollen vertegenwoordigen de patriarchale en top-down structuur, dus ongelijkheid. De Kritische Ouder zegt wat moet gebeuren en het Aangepaste Kind gehoorzaamt braaf. Het laat een angstige mensvisie zien. De Kritische Ouder ziet mensen als kinderen die, als ze aan zichzelf overgelaten worden, domme dingen gaan doen en wilt ze controleren. Het Aangepaste Kind ziet de ander als alwetende ouder en verwacht dat deze keurig zijn problemen oplost. Als de Kritische Ouder te ver gaat in de controle, gaat het Aangepaste Kind rebelleren en dat roept vaak extra controle op in de Kritische Ouder. Je kunt het zien als een ouder-kind relatie waarin de ouder moeite heeft zijn kind los te laten. Als het kind op zijn eigen benen wilt staan, ziet de ouder het als puberaal gedrag.

Als de maatschappij op dit ongelijke mensbeeld is gebaseerd, komen de andere egoposities minder aan bod. Ieder mens heeft een Volwassene in zich, die prima kan bepalen wat wel en niet goed is voor zichzelf en anderen, al zal de Kritische Ouder hier meteen protest bij aantekenen. Ieder mens heeft een Natuurlijk Kind dat in diep contact is met zijn behoeften en emoties, het kind wilt liefde delen en ervaren.  Ieder mens heeft een Zorgzame Ouder die het Natuurlijke Kind ondersteunt en helpt rekening te houden met de behoeften en emoties van andere mensen, omdat ieder mens evenveel waarde heeft.

De mens als zelfstandig, liefdevol en volwassen te zien, dat vinden die andere twee lastig. Daar overheerst het idee dat mensen niet volwassen en rationeel zijn, dat mensen ongebreidelde en ongecontroleerde behoeften en emoties hebben en niet van nature rekening zullen houden met elkaar. De Kritische Ouder en het Aangepaste Kind hebben  een mensbeeld gebaseerd op angsten. De Zorgzame Ouder en het Natuurlijke Kind hebben een mensbeeld gebaseerd op liefde en kunnen dit combineren met rationele en weloverwogen keuzes vanuit de Volwassene.

De huidige maatschappij lijkt op een gezin waarin de ouder zijn kinderen ziet uitvliegen, maar bang is dat alles mis gaat als hij ze loslaat. De Kritische Ouder heeft niet in de gaten dat mensen geen kinderen zijn, maar volwassen, autonoom en liefdevol, prima keuzes kunnen maken. De Kritische Ouder ziet mensen als kleine kindjes en wilt alles voor ze regelen. Als het kindje niet doet wat hij zegt, krijgt het kindje straf. Als er protest komt, ziet hij ze als vervelende pubers die er een zooitje van willen maken. De Kritische Ouder ziet niet dat overmatige controle juist afhankelijkheid en rebellie aanwakkert. Als hij volwassen gedrag zegt te verwachten, bedoelt hij meestal gedrag volgens de automatische piloot. Het Aangepaste Kind op zijn beurt verwacht dat de Kritische Ouder alles voor hem oplost, hem precies vertelt wat hij moet doen. Hij verwacht ook dat de Kritische Ouder geen fouten maakt en de gewenste uitkomst voor hem waarmaakt. Als de Kritische Ouder fouten maakt, is het Aangepaste Kind zwaar teleurgesteld. Het Aangepaste Kind kan gaan rebelleren als hij merkt dat de ouder het niet weet, fouten maakt, maar zeker als hij teveel wordt beperkt. 

Ze zitten allebei vast in een verouderd, onvolwassen mensbeeld en reactiepatroon, waarbij de ene de ander vertelt hoe het zit, hoe het moet en opdrachten geeft in plaats van overleg voeren.

De enige uitweg is dat we de andere egoposities gebruiken en ontwikkelen. Onszelf gaan zien als volwassen, autonome en vrije mensen, die overwegen wat goed is, rekening houdend met eigen en andermans behoeften. Die in overleg met anderen plussen en te minnen als gelijkwaardige mensen onder elkaar. We hebben daarin nog een lange weg te gaan, maar je bereikt volwassenheid niet door vanuit de automatische piloot te blijven denken en werken. Het is hoog tijd om de oude rolpatronen los te laten.