Renée Merkestijn

We noemen het vaak in één zucht, normen en waarden, maar het zijn twee dingen. Waarden zijn zaken als liefde, waardering, verbinding, warmte, schoonheid, kracht, ontwikkeling. Daar wordt vervolgens praktische invulling aan gegeven, er worden afspraken, gedragsregels en wetten gemaakt, dat zijn de normen. De grondwet vertegenwoordigt waarden, de wetten de normen. Waarden veranderen niet snel, normen wel, die kunnen worden aangepast.

Als voorbeeld. Je wilt je kinderen graag zien uit liefde,  dus de waarde is liefde. De afspraak of  norm wordt wellicht dat je elkaar elke zondag om 10.00 uur ziet. Dat is praktisch.

Als de norm echter rigide is, wordt de onderliggende waarde ondermijnd, of ga je norm met waarde verwarren. Als je kinderen een keer niet komen, kan je dat als gebrek aan liefde interpreteren. Je wordt boos als ze niet komen, al hebben ze een goede reden, waarmee de waarde liefde ondermijnd raakt. Of je gaat er van uit dat als je kind elke week komt, dat het uit liefde is, wat niet altijd zo hoeft te zijn.

Vaak denken we weinig na over de waarden die onder onze normen (afspraken, gedragsregels, wetten) liggen. De norm leidt vaak tot gegeneraliseerd gedrag, we doen iets vanuit de automatische piloot, omdat het zo hoort. Maar een gegeneraliseerd antwoord is niet altijd het juiste antwoord in elke situatie. Plus de wereld verandert, dus je zal je normen moeten aanpassen aan de actuele situatie, maar dan zonder de waarden te ondermijnen.

De meeste mensen werken om geld te verdienen, maar wat is de onderliggende waarden van werken? Je kunt ermee in je eigen en gezinsbehoeften te voorzien, dit verwijst naar waarden als zelfzorg en liefde voor jezelf en je naasten. Maar mensen vergeten dit wel eens. Dan werken ze zo hard werken, dat ze niet meer goed voor zichzelf en hun naasten zorgen en komen de waarden zorg en liefde onder druk te staan. Soms is de betaling van werk zo laag, dat mensen ondanks keihard werken niet voor zichzelf en hun gezin kunnen zorgen. Ook hier worden de waarden ondermijnd.

In de coronatijd werden nieuwe normen gemaakt om de veiligheid garanderen, ook waarden zorg en liefde. Die worden nu echter vanuit de automatische piloot uitgevoerd, zonder dat men nog nadenkt over waarden. 

Is het opsluiten van mensen, het beperken van de vrijheid van mensen, eigenlijk nog wel zo zorgzaam en liefdevol, nu het ergste gevaar is geweken. Het wordt tijd om te onderzoeken of de nieuwe norm (het nieuwe norm-aal) onze waarden wel vertegenwoordig. En al zeker tijd om te onderzoeken of de werkelijk belangrijke waarden niet door deze nieuwe normen worden aangetast. Het feit dat ze niet voldoen aan de grondwet, die onze waarden vertegenwoordigt, wijst al in die richting. Willen we dat?

Je kunt de normen en wetten tijdelijk veranderen uit nood, want nood breekt soms wet. Maar als de norm de waarden ondermijnt, is het tijd om terug te gaan naar waarden en opnieuw na te denken over wat de passende normen zouden zijn, passend bij de actualiteit.