Elaine Aron heeft de vier belangrijkste
fysieke en psychologische kenmerken van hooggevoelige mensen als volgt benoemd:
·
sensorische (= zintuiglijke) sensitiviteit
·
emotionele intensiteit
·
diepgaande verwerking
·
overprikkelbaarheid.
Dit kun je als volgt vertalen. Je zenuwstelsel
laat meer en genuanceerder zintuiglijke prikkels door dan bij de meeste
mensen. Je neemt meer waar. Prikkels roepen emoties op, want emoties zijn
reacties op prikkels. Die emoties worden bij een HSP sterker beleefd dan gemiddeld,
zowel de positieve als de negatieve emoties. Er zijn daarmee relatief méér prikkels
en emoties te verwerken bij eendere gebeurtenissen dan bij niet-HSPs. HSPs verwerken
prikkels en emoties ook nog eens op diepgaander wijze. Als de verwerking
niet goed lukt om wat voor reden dan ook, kan het zenuwstelsel overprikkeld
raken, ofwel overbelast. Bij overprikkeling functioneer je lichamelijk en
psychisch tijdelijk minder goed. Dit geheel van kenmerken zorgt dan ook dat HSPs
wat voorzichtiger zijn dan de grote groep mensen, dat ze liefst eerst nadenken
voor ze reageren om onnodige risico’s te vermijden.
De vier kenmerken in detail:
Sensorische gevoeligheid betekent
dat je zenuwstelsel méér prikkels en ook genuanceerder prikkels doorlaat. Je zintuigen
zijn gevoeliger dan gemiddeld. Je bent als HSP daardoor een uitstekende
waarnemer. Je hoort meer, proeft meer, ziet meer, voelt meer, ruikt meer als
ook meer nuances. Je neemt meer waar van de wereld en van je eigen lichaam,
zoals pijn of honger. Kortom, de waarneming is zowel intern als extern beter
ontwikkeld dan gemiddeld.
Emotionele intensiteit betekent dat
de emoties die door prikkels worden opgeroepen intenser zijn dan gemiddeld, ze worden
sterker beleefd. Enerzijds kunnen hooggevoelige mensen intens genieten,
anderzijds kunnen ze intens lijden. Dit kan relatief gezien sterkere ups
en downs op het emotionele vlak brengen.
Diepgaand verwerken. Al die sterke
prikkels en emoties moeten fysiek en psychisch worden verwerkt. Dat gebeurt op
diepgaander wijze dan gemiddeld. Het verwerken van met name nieuwe ervaringen
en besluiten nemen op basis hiervan kost relatief gezien meer tijd. Maar het
diepgaand verwerken leidt tevens tot relatief grotere kennis en levenservaring.
Besluitvorming kost op den duur minder tijd.
Diepgaand verwerken vindt niet alleen achteraf
plaats, maar ook vooraf. Je herkent dit bij HSPs aan ver vooruit denken,
goed willen voorbereiden en in rekening willen houden met alle mogelijke
factoren. Dit maakt HSPs meestal zorgvuldiger in hun keuzes. Mede hierdoor
hebben ze vaak hoge normen en waarden.
Overprikkelbaarheid. Het
nadeel van de combinatie van de eerste drie kenmerken ontstaat wanneer de
prikkels en emoties te groot worden en/of als het verwerken ervan niet goed mogelijk
is, bijvoorbeeld door tijdgebrek. In zo’n geval raakt het zenuwstelsel
overprikkeld, overbelast.
Een overbelast zenuwstelsel
functioneert minder goed en heeft rust nodig om te herstellen.
Door overprikkeling functioneer je minder goed dan anders. Je kunt niet
meer goed nadenken, kunt emoties minder goed reguleren, lichamelijk is het vaak
zwaarder. De positieve kanten van je hooggevoeligheid komen bij overprikkeling
onder druk te staan.
Het werkt averechts om lang door te
gaan bij overprikkeling. Je komt dan sneller in de valkuilen (= het
woordje té komt voor de kenmerken te staan) van de eerste drie kenmerken
terecht. In plaats van gevoelig, raak je té gevoelig, ofwel overgevoelig. In plaats
van zorgvuldig raak je té zorgvuldig, dus pietepeuterig of perfectionistisch.
Het werkt twee kanten op. In de
valkuilen komen vergroot de kans op overprikkeld raken. Overprikkeld raken
zorgt andersom dat je sneller in je valkuilen komt. Daarom is het belangrijk je
kwaliteiten te herkennen en te versterken en bijbehorende valkuilen te leren vermijden.
Leer vooral overprikkeling te vermijden.
Overprikkeld zijn is een overbelast
zenuwstelsel dat tijd nodig heeft om te herstellen, om rust vraagt. Overprikkeling
kan gepaard gaan met stress, al hoeft dat niet per se. Stress is willen vechten,
vluchten of verstarren in reactie op gevaar. Je lichaam en geest focussen zich
volledig op gevaar en dreiging. Stress raak je alleen kwijt door actieve
beweging. Overprikkeling en stress vragen dus om een andere aanpak, stress
vraagt om actie en beweging, overprikkeling vraagt om herstel en rust.
Overprikkeling kan stress geven, omdat
je het minder goed functioneren van lichaam en geest als bedreigend kunt ervaren.
Andersom kan stress je zenuwstelsel te veel op scherp zetten, waardoor het
overbelast en overprikkeld raakt. Het komt daarom vaak voor dat HSPs zowel gestrest
als overprikkeld zijn. Dan is de beste aanpak éérst bewegen/ontladen tegen de
stress en daarna rust nemen tegen de overprikkeling. Stress vraagt actieve
beweging om stress te ontladen, overprikkeling vraagt rust om te herstellen.
Wil je het boek 'Omgaan met hooggevoeligheid' bestellen? Tot de verschijningsdatum van 14 april 2022 kun je dit boek met korting bestellen via de uitgever. Daarna geldt de normale prijs.