Renée Merkestijn

1.1 De vier kenmerken van hooggevoeligheid

Elaine Aron heeft de vier belangrijkste fysieke en psychologische kenmerken van hooggevoelige mensen als volgt benoemd:

·         sensorische (= zintuiglijke) sensitiviteit

·         emotionele intensiteit

·         diepgaande verwerking

·         overprikkelbaarheid.

Dit kun je als volgt vertalen. Je zenuwstelsel laat meer en genuanceerder zintuiglijke prikkels door dan bij de meeste mensen. Je neemt meer waar. Prikkels roepen emoties op, want emoties zijn reacties op prikkels. Die emoties worden bij een HSP sterker beleefd dan gemiddeld, zowel de positieve als de negatieve emoties. Er zijn daarmee relatief méér prikkels en emoties te verwerken bij eendere gebeurtenissen dan bij niet-HSPs. HSPs verwerken prikkels en emoties ook nog eens op diepgaander wijze. Als de verwerking niet goed lukt om wat voor reden dan ook, kan het zenuwstelsel overprikkeld raken, ofwel overbelast. Bij overprikkeling functioneer je lichamelijk en psychisch tijdelijk minder goed. Dit geheel van kenmerken zorgt dan ook dat HSPs wat voorzichtiger zijn dan de grote groep mensen, dat ze liefst eerst nadenken voor ze reageren om onnodige risico’s te vermijden.

De vier kenmerken in detail:

Sensorische gevoeligheid betekent dat je zenuwstelsel méér prikkels en ook genuanceerder prikkels doorlaat. Je zintuigen zijn gevoeliger dan gemiddeld. Je bent als HSP daardoor een uitstekende waarnemer. Je hoort meer, proeft meer, ziet meer, voelt meer, ruikt meer als ook meer nuances. Je neemt meer waar van de wereld en van je eigen lichaam, zoals pijn of honger. Kortom, de waarneming is zowel intern als extern beter ontwikkeld dan gemiddeld.

Emotionele intensiteit betekent dat de emoties die door prikkels worden opgeroepen intenser zijn dan gemiddeld, ze worden sterker beleefd. Enerzijds kunnen hooggevoelige mensen intens genieten, anderzijds kunnen ze intens lijden. Dit kan relatief gezien sterkere ups en downs op het emotionele vlak brengen.

Diepgaand verwerken. Al die sterke prikkels en emoties moeten fysiek en psychisch worden verwerkt. Dat gebeurt op diepgaander wijze dan gemiddeld. Het verwerken van met name nieuwe ervaringen en besluiten nemen op basis hiervan kost relatief gezien meer tijd. Maar het diepgaand verwerken leidt tevens tot relatief grotere kennis en levenservaring. Besluitvorming kost op den duur minder tijd.

Diepgaand verwerken vindt niet alleen achteraf plaats, maar ook vooraf. Je herkent dit bij HSPs aan ver vooruit denken, goed willen voorbereiden en in rekening willen houden met alle mogelijke factoren. Dit maakt HSPs meestal zorgvuldiger in hun keuzes. Mede hierdoor hebben ze vaak hoge normen en waarden.

Overprikkelbaarheid. Het nadeel van de combinatie van de eerste drie kenmerken ontstaat wanneer de prikkels en emoties te groot worden en/of als het verwerken ervan niet goed mogelijk is, bijvoorbeeld door tijdgebrek. In zo’n geval raakt het zenuwstelsel overprikkeld, overbelast.

Een overbelast zenuwstelsel functioneert minder goed en heeft rust nodig om te herstellen. Door overprikkeling functioneer je minder goed dan anders. Je kunt niet meer goed nadenken, kunt emoties minder goed reguleren, lichamelijk is het vaak zwaarder. De positieve kanten van je hooggevoeligheid komen bij overprikkeling onder druk te staan.

Het werkt averechts om lang door te gaan bij overprikkeling. Je komt dan sneller in de valkuilen (= het woordje té komt voor de kenmerken te staan) van de eerste drie kenmerken terecht. In plaats van gevoelig, raak je té gevoelig, ofwel overgevoelig. In plaats van zorgvuldig raak je té zorgvuldig, dus pietepeuterig of perfectionistisch.

Het werkt twee kanten op. In de valkuilen komen vergroot de kans op overprikkeld raken. Overprikkeld raken zorgt andersom dat je sneller in je valkuilen komt. Daarom is het belangrijk je kwaliteiten te herkennen en te versterken en bijbehorende valkuilen te leren vermijden. Leer vooral overprikkeling te vermijden.

Overprikkeld zijn is een overbelast zenuwstelsel dat tijd nodig heeft om te herstellen, om rust vraagt. Overprikkeling kan gepaard gaan met stress, al hoeft dat niet per se. Stress is willen vechten, vluchten of verstarren in reactie op gevaar. Je lichaam en geest focussen zich volledig op gevaar en dreiging. Stress raak je alleen kwijt door actieve beweging. Overprikkeling en stress vragen dus om een andere aanpak, stress vraagt om actie en beweging, overprikkeling vraagt om herstel en rust.

Overprikkeling kan stress geven, omdat je het minder goed functioneren van lichaam en geest als bedreigend kunt ervaren. Andersom kan stress je zenuwstelsel te veel op scherp zetten, waardoor het overbelast en overprikkeld raakt. Het komt daarom vaak voor dat HSPs zowel gestrest als overprikkeld zijn. Dan is de beste aanpak éérst bewegen/ontladen tegen de stress en daarna rust nemen tegen de overprikkeling. Stress vraagt actieve beweging om stress te ontladen, overprikkeling vraagt rust om te herstellen.



Wil je het boek 'Omgaan met hooggevoeligheid' bestellen? Tot de verschijningsdatum van 14 april 2022 kun je dit boek met korting bestellen via de uitgever. Daarna geldt de normale prijs.